onder de microscoop
spacer onder de microscoop
Conceptuele verheldering

Wat betekent het om een woord te verwerven? Moet een kind een plaatje juist kunnen benoemen, of gaat het om meer? En welke technieken kan de kleuteronderwijzer gebruiken om een woord te verklaren?

Een woord leren is meer dan een plaatje benoemen

In dit schema vind je wat het inhoudt om 'moeras' te leren.

  
/mur'As/    het moeras, moerassen

De vorm

 De kleuter leert de klankvorm van het woord, maar ook de morfosyntactische eigenschappen.
moeras

Referentiële betekenis

 De kleuter verbindt het woord met een concrete plek of een afbeelding.
Een moeras is een plaats met veel ondiep water.

Conceptuele betekenis

 De kleuter bouwt een concept van wat een moeras nu eigenlijk is.
Bij een moeras zijn muggen. Je hebt laarzen nodig voor het moeras. Het moeras is gevaarlijk. Een moeras is een soort van landschap, net zoals een bos of een wei.

Semantisch netwerk

 De kleuter legt betekenisrelaties met andere woorden.

Dit verwervingsproces voltrekt zich niet in één keer. Telkens wanneer de kleuter dit woord tegenkomt, zal hij zijn kennis van de vorm- en betekenisaspecten verfijnen.

Vijf technieken om woorden te verklaren

 DefinitieVoorbeelden
Uitbeelden/tonen De leerkracht gebruikt visuele ondersteuning zoals een prent, of gebaren.
  • De leerkracht demonstreert 'verrekijker' door met haar hand een verrekijker uit te beelden.
  • Toon me eens wat slenteren is.
  • Kijk eens hoe mijn hand een schaduw maakt op de muur wanneer het licht erop schijnt.
Analyseren De leerkracht daagt de kleuters uit om te analyseren hoe woorden zich tot elkaar verhouden door te vergelijken en te contrasteren, door aandacht te schenken aan meervoudige betekenissen, door synoniemen en antoniemen te noemen.
  • Zijn slapen en rusten hetzelfde?
  • Je zou het woord 'illustrator' in 'artiest' kunnen veranderen, en het betekent hetzelfde.
  • Betekent een kolossaal gebouw dat het een groot gebouw is of een vervallen gebouw?
  • Op welke manier zijn staren en gluren verschillend?
  • Bestek. Sommige mensen noemen dat het zilverraad.
Definiëren De leerkracht geeft een expliciete definitie of uitleg bij het woord in de context waarin het verschijnt.
  • Kaal, dat betekent dat je geen haar hebt.
  • Dat woord 'samovar'. Ik weet niet wat het betekent, dus zoeken we het op. In een woordenboek. Ook volwassenen weten niet altijd wat een woord betekent. Ah, het is een soort van theepot.
  • Wat is een hark? Dat is een lange stok met een soort van kam eraan waarmee je dorre blaadjes en andere vuiligheid uit het gras kan halen.
Contextualiseren De leerkracht brengt de kinderen ertoe om het woord te gebruiken in andere contexten dan waarin ze het geleerd hebben.
  • Weet je wat ik vroeger vreesde? Dat de vrachtwagen achter onze auto te laat zou stoppen en op onze auto zou botsen.
  • Kan je een zin verzinnen met het woord 'ondeugend'?
  • Wanneer je naar de Olympische Spelen kijkt, wat doen de atleten daar? Ze wedijveren om gouden en zilveren medailles te winnen.
Klankstudie Het doelwoord wordt gebruikt bij de training van het fonologisch bewustzijn en letterkennis, of in schrijfopdrachten. Ook het doelwoord langzaam en duidelijk uitspreken is een vorm van klankstudie.
  • Kan je het woord 'razend' zeggen? Het begint met 'rrrr'.
  • Ons woord is 'moeras'. Welk woord rijmt er op 'moeras'? (klas, jas)
  • Laten we het woord 'moeras' op de lettermuur plaatsen. Met welke letter begint het woord, hoor je dat? Ja, inderdaad, 'm'. Kijk maar hoe ik het woord noteer.